Ples, pjesma i rat

Ciklus iberoameričkog filma, Kino Tuškanac, 2. – 15. studenoga 2012.: Ay, Carmela!, red. Carlos Saura

• 
  
  Carlos Saura jedan je od najvažnijih španjolskih redatelja druge polovine dvadesetog stoljeća. Takvu reputaciju stekao je filmovima kao što su Zmija u njedrima (Cría cuervos, 1976), Brzo, brzo! (Deprisa, deprisa, 1981), Carmen (1983) i nagradama na filmskom festivalu u Berlinu (Brzo, brzo!), nagradom žirija na festivalu u Cannesu te nominacijom za Oscara za najbolji film na neengleskom jeziku za Mama slavi svojih stotinu godina (Mamá cumple 100 años, 1979). Film o kojem ću pisati, Ay, Carmela! (1990), nagrađen je s trinaest španjolskih nacionalnih filmskih nagrada Goya.

  Carlos Saura rođen je 1932. godine i djetinjstvo mu je obilježio španjolski građanski rat, tema kojoj će, na ovaj ili onaj način, biti prisutna u većini njegovih filmova. Druga opsesivna tema Saurina opusa su španjolski i latinoamerički plesovi. Osamdesetih godina snimio je tzv. Flamenco-trilogiju, filmove Krvavo vjenčanje (Bodas de sangre, 1981), Carmen (1983) i Ljubav, čarobnjak (El amor brujo, 1986). U filmu Ay,Carmela!, nastalom po uspješnoj drami Joséa Sanchísa Sinisterre, te se dvije Saurine velike preokupacije spajaju u jedinstvenu tragikomediju. Saura režira s lakoćom, pregledno niže scene, nenametljivim radom kamere kreira nadrealnu atmosferu rata prožetog vodviljem. Scenarij Sinisterre i Saurina režija briljantno manifestira apsurdnost rata, ali istovremeno pokazuje na čijoj su autori strani u sukobu između republikanaca i Francovih falangista.
  
  Film priča o troje umjetnika, glumaca i plesača – Carmeli (Carmen Maura), Paulinu (Andrés Pajares) i nijemom Gustaveteu (Gabino Diego) koji usred španjolskog građanskog rata na fronti predstavom podižu moral republikanskim borcima, a kad ih zarobe Francove snage stavljeni su u apsurdnu situaciju da prirede predstavu sasvim suprotna ideološkog predznaka za falangiste i njihove saveznike Talijane i Nijemce. Saura kroz ponašanje troje glavnih likova kao da stavlja na kušnju ulogu umjetnosti u ratu ironizirajući neutralnost svojih likova-artista te istovremeno razotkrivajući i onu drugu, mračnu i mučnu stranu rata – strijeljanja, bombardiranja i smrt.
  
  Zavidna vještina Saurine režije i komični elementi scenarija sjajno se nadopunjuju, a plesne su sekvence maestralno koreografirane i režirane. Film isijava redateljevom strašću prema plesnoj umjetnosti, glumačkom životu i suprotstavlja krhku moć umjetnosti bezumnoj, rušilačkoj energiji rata. Kroz likove troje artista Saura propituje idealizam suočen sa golim preživljavanjem, pokušavajući pronaći granicu između umjetničkih ideala i ratne stvarnosti pokazujući kako se jedno s drugim isprepliće i sukobljava u svakom od troje glavnih likova. Među njima se ističe Carmela, izvanredno glumačko ostvarenje Carmen Maure, u kojoj vrije bitka između ljubavi, ideala, pragmatičnosti i vjere u višu svrhu umjetnosti.
  
  No ni sjajna Saurina režija ni briljantne glumačke izvedbe ne uspijevaju do kraja prikriti određene dramaturške slabosti, posebno u vrhuncu filma koji je opterećen pretjeranim simbolizmom i patosom te gotovo da film pretvara u propagandno sredstvo. Istovremeno taj isti vrhunac potentna je metafora tragičnog građanskog rata i buduće propasti Republike. Jedno ne isključuje drugo. No problem leži u ostatku filma koji vodi do tragične kulminacije. Humor i ironija kojom je protkan ostatak filma ničime ne upućuju na tako tragičan kraj te time vrhunac filma – i potentna metafora koju u sebi krije – kao da proizlazi iz nekog drugog emocionalnog registra kada se usporedi s onim što mu prethodi. Obrat na kraju filma najslabija je točka ovog po svemu iznadprosječnog ostvarenja u kojem se Carlos Saura još jednom suočio s dvije opsesivne teme koje prožimaju gotovo cijeli njegov opus: španjolski građanski rat i španjolski narodni ples. Ay,Carmela! vrlo je dobar film koji gledatelju vrlo jasno postavlja teško pitanje: mogu li umjetnici biti politički neutralni ili je njihova obaveza da progovore i odaberu stranu. Odgovor koji nam Saura pruža svakako je jednoznačan, ali strana na koju bi umjetnik trebao stati je strana slobode i pravednosti.

  © Nikola Strašek, FILMOVI.hr, 19. studenoga 2012.

Piše:

Nikola
Strašek